“Co-creatie: Werken vanuit het gezamenlijk doel, niet vanuit organisatie-eenheden”

Je bent al jaren bezig met co-creatie. Wat is dit precies? “Co-creatie betekent letterlijk: samen iets maken. Ik zie co-creatie als een verander- en onderzoeksaanpak, waarbij je gaandeweg samen uitzoekt wat er werkt om het doel te bereiken. Dat is met name belangrijk als het gaat om dingen die je niet in je eentje tot stand kunt brengen. Samenwerkingsvragen of complexere vraagstukken waarbij je niet top-down kunt zeggen: ‘wij weten hoe het moet en zo gaan we het doen.’

Waarom is co-creëren belangrijk? “In organisaties en bij leidinggevenden is vaak de gedachte: hoe gaan ‘wij’ ervoor zorgen dat ‘zij’ dit gaan doen? Ten eerste kun je dat vaak niet en ten tweede ontstaat er geen eigenaarschap voor gezamenlijke doelen. Alle partijen leren van elkaar en moeten daar ook voor openstaan. En dat vraagt best veel, want dat betekent dat je ook buiten je eigen hokje moet durven kijken. Vaak zijn we ons niet bewust van een kader waar we in zitten en dat het ook anders kan. En daarom is het waardevol om mensen van buiten met frisse blikken uit te nodigen die vragen: ‘waarom doe je dit zoals je het doet?’ Dat betekent dat bij vernieuwen mensen van buiten je eenheid nodig zijn. Je stelt jezelf daarbij continue de vraag: ‘wie heb ik nu nodig om met dit vraagstuk succes te boeken?’ In co-creatie spelen werkbijeenkomsten met belanghebbenden van binnen en buiten de organisatie een belangrijke rol. Daarin is het belangrijk om niet alleen te praten, maar ook echt iets te maken en dat kan van alles zijn. Ik werk zelf graag met grote overzichten, waarbij je puzzelstukjes uit de hoofden van mensen haalt en op een groot vel papier aan de muur of online op een digitale muur hangt. Wat weten we al? Wie zijn er al betrokken? Wanneer moet wat klaar zijn en wat hebben we dan in handen? Gaandeweg dit soort sessies gaat het overzicht ‘terugpraten’, het brengt mensen op ideeën. In een volgende bijeenkomst kun je het overzicht weer gebruiken en er verder mee gaan. Een belangrijk element in co-creatie is zelfmanagement. Hoe minder je als leidinggevende hierin stuurt, hoe meer mensen zelf tot inzichten komen en iets maken. Dat creëert eigenaarschap. Testen is ook een deel van co-creatie en daarna reflecteren op wat werkt en wat niet. Dan ben je samen lerend op weg, dat is ook het motto van Ambitie 2025.”

Naast co-creatie loopt onderzoek als een rode draad door jouw carrière, ook binnen Avans. Welke rol speelt onderzoek bij Avans in jouw ogen? “Toen ik hier 8 jaar geleden kwam waren de vormen van onderzoek vooral interviews, literatuurstudies en enquêtes. Observeren, actieonderzoek en ontwerponderzoek beginnen nu steeds meer door te dringen binnen opleidingen en bij lectoraten en ik hoop dat mijn boek over actieonderzoek daaraan bijdraagt. Ook in de maatschappij komt steeds meer vraag naar actiegericht onderzoek. Dat gaat makkelijker als je stakeholders vanaf het begin betrekt. Dan leer je wat er gaat werken en wat de vraag nu eigenlijk is. Wat ik hoop voor Avans is meer verwevenheid in de kennisdriehoek onderwijs, onderzoek en praktijk zodat je langere relaties aan kunt gaan. Denk aan een programma waarin je in teams samenwerkt met meerdere opleidingen die een project oppakken waar verschillende partijen bij betrokken zijn, zoals gemeenten en bedrijven.

Bij Avans vind ik het mooi dat studenten onderzoek doen bij lectoraten. Bij mijn lectoraat zijn in principe bij elk project studenten betrokken. Als ik dat op andere hogescholen vertel, reageren ze verbaasd: ‘studenten die onderzoek doen? Dat kunnen ze toch helemaal niet?’ Dat kunnen ze zeker wel, als je ze goed begeleidt. Het lectoraat kan vervolgens de kennis stapelen en delen. Het zou mooi zijn als studenten Human Resource Management (HRM) onderzoek doen naar vitaal werken, signaleren wat er speelt in de praktijk, het lectoraat daar vervolgens op inspeelt en dit doorgevoerd wordt in de opleiding. In Den Bosch worden bij de marketingopleidingen al strategische partnerschappen gesloten met bedrijven en opdrachtgevers die ook wat anders willen en durven. Een mooie ontwikkeling.” Wat heeft je verrast in 8 jaar lectorschap? “Er wordt bij Avans met groot enthousiasme gewerkt, door lectoraten en docenten. Er lopen veel experimenten en initiatieven bij opleidingen, dat heeft me vooral verrast. Een mooi voorbeeld is ‘Avontuurlijk leren’ bij HRM in Breda. De opleiding is voornamelijk opdracht-gestuurd en biedt flexibel onderwijs waarbij studenten voor een deel hun eigen leerroute bepalen. Dat maakt het makkelijk om verbindingen te leggen met onderzoek. Als lector geef ik aan een leuk project voor studenten te hebben, de opleiding bekijkt bij welke leerjaren en leeruitkomsten dit past en zoekt er studenten bij die vervolgens direct meedoen. Betrokkenheid van studenten is ook belangrijk omdat jonge mensen vaak een frisse blik hebben, ze denken echt anders. Zo ga ik voor de vierde keer met een groep studenten naar een internationale conferentie over co-creatie in complexe vraagstukken. Zo’n conferentie knapt hier enorm van op en de studenten krijgen zelfvertrouwen omdat ze merken dat hun inbreng waardevol is. Deze ontwikkelingen en mogelijkheden binnen het onderwijs van Avans vind ik enorm waardevol.” Wat wens je Avans toe voor de toekomst? “Durf over je grenzen te stappen en ook kwetsbaarheid te tonen. Er is zoveel moois in huis en leren doe je door fouten te maken. Naar een citaat van voormalig voorzitter CvB van Hogeschool Arnhem en Nijmegen Kees Boele: ‘Terug naar de bedoeling. Onder wijs’, dus als 2 losse woorden. We leiden geen mensen op voor een diploma. We willen mensen afleveren die iets toevoegen aan de maatschappij. Daarvoor moet je buiten je eigen kring en hokje denken. Wat werkt in co-creatie is iets maken samen. Dat creëert eigenaarschap en inzicht, bij alle belanghebbenden.“ Bundel Ter gelegenheid van het afscheid heeft Tonnie van der Zouwen samen met de kenniskringleden een bundel uitgebracht met inzichten en voorbeelden van co-creatie en actieonderzoek: Apenkooien met co-creatie.